ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ - ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ
Επιστημονικός Συνεργάτης Α.Π.Θ.




ΕΙΔΙΚΟΙ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ


Η ΒΑΒΕΛ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΨΥΧΙΚΉΣ ΥΓΕΙΑΣ-ΠΟΙΟΣ ΚΑΝΕΙ ΤΙ
Σε ένα μεγάλο μέρος ανθρώπων υπάρχει άγνοια, σύγχυση και ύπαρξη στερεοτύπων και προκαταλήψεων όταν πρέπει να απευθυνθούν σε έναν ειδικό για κάποιο ψυχικό ενόχλημα (χωρίς να ευθύνονται οι ίδιοι γι' αυτό). Θα πρέπει να απευθυνθούν σε ψυχίατρο, ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή, ψυχαναλυτή, νευρολόγο ή απλά στον παθολόγο-γενικό-οικογενειακό γιατρό τους;

Ο ψυχίατρος, όπως υποδηλώνει η λέξη, είναι «ιατρός ψυχής». Το δεύτερο συνθετικό της Ψυχιατρικής υποδηλώνει ότι είναι κατ' αρχήν μέρος της Ιατρικής, δηλ. θετική επιστήμη που χρησιμοποιεί όλο τον όγκο των γνώσεων και των μεθόδων που έχει μέχρι σήμερα αναπτύξει η Ιατρική. Ο ψυχίατρος θα συνεκτιμήσει τις συνυπάρχουσες σωματικές νόσους και τα φάρμακα σωματικών παθήσεων που λαμβάνει ο ασθενής, ως προς το ενδεχόμενο να ευθύνονται μερικά ή ολικά για τα ψυχολογικά προβλήματά του. Επίσης θα υποψιαστεί και θα διερευνήσει-σε συνεργασία με άλλες ιατρικές ειδικότητες-σωματικές καταστάσεις που μπορεί να ευθύνονται για ψυχολογικά προβλήματα του ασθενούς: Το άγχος θα μπορούσε να είναι εκδήλωση υπερθυρεοειδισμού, η κατάθλιψη σύμπτωμα υποθυρεοειδισμού ή ίσως-όχι βέβαια συχνά- το πρώτο σύμπτωμα καρκίνου της κεφαλής του παγκρέατος πριν ακόμα εμφανιστεί οποιοδήποτε σωματικό σύμπτωμα, η ξαφνική αλλαγή της προσωπικότητας μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα εγκεφαλικού όγκου. Και για να μην ξεχάσουμε τα ψυχιατρικά φάρμακα, σε κάποιες λίγες περιπτώσεις πρέπει να χορηγηθούν, π.χ. όταν το άτομο βρίσκεται σε οξεία ψύχωση, έχει δηλαδή χάσει εντελώς την επαφή με την πραγματικότητα.
Η σύγχρονη Ψυχιατρική ξεπερνά όμως τα όρια της σωματικής Ιατρικής, καθώς στην εκτίμηση και την θεραπεία του πάσχοντα λαμβάνει υπόψη της την ψυχική δομή και τις ψυχικές συγκρούσεις του, καθώς και το κοινωνικό/πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει και δρα. Πρόκειται για το επονομαζόμενο «βιο-ψυχο-κοινωνικό» μοντέλο της υγείας και της νόσου, ένα μοντέλο το οποίο θα έπρεπε να εφαρμόζεται κατά κόρον από όλες τις ειδικότητες της Ιατρικής για την κατανόηση του συνόλου της εμπειρίας του πάσχοντα.
Ονομάζουν την Ψυχιατρική «επιστήμη, τέχνη και μαγεία» :

Απαιτεί κατ' αρχήν συστηματική ιατρική, ψυχολογική και ψυχοθεραπευτική γνώση, καθώς και γνώσεις από άλλες επιστήμες του ανθρώπου (κοινωνιολογία, κοινωνική ανθρωπολογία, φιλοσοφία, ιστορία, ηθική).
Απαιτεί όμως και την χρήση στην πράξη συγκεκριμένων μεθόδων ψυχοθεραπείας και παρέμβασης που διάφορες σχολές σκέψης έχουν αναπτύξει κατά τη διάρκεια του αιώνα που μόλις αφήσαμε (ψυχαναλυτική, γνωστική, συμπεριφορική, οικογενειακή-συστημική, υπαρξιακή, σωματοψυχοθεραπεία, μέσω τέχνης, συμβουλευτική, μοντέλα παρέμβασης σε κρίση και άλλες πολλές). Το πιθανότερο είναι να κλίνει ο ίδιος ο ψυχίατρος προς κάποια «σχολή» που νιώθει ότι του ταιριάζει, ανάλογα και με τη δική του προσωπικότητα και στυλ. Αυτό δεν αποκλείει βέβαια κάποιες φορές να χρησιμοποιήσει στην πράξη και στοιχεία άλλων σχολών και μεθόδων, ακόμα και «αντίθετα» από αυτά στα οποία ο ίδιος «πρόσκειται». Έτσι, η πραγματική ψυχοθεραπεία διεξάγεται ως μια ενιαία αδιάσπαστη λειτουργία που έχει ως στόχο να προσφέρει τα καλύτερα δυνατά εργαλεία (από την απλή συμβουλευτική έως την ψυχαναλυτική θεραπεία του βάθους) για την εξάλειψη των συμπτωμάτων και την συνολική θεραπευτική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του ατόμου στη ζωή.
Και η… «μαγεία»; Υπάρχει και αυτή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι βρίσκουμε καταφύγιο στο μυστικισμό για να καλύψουμε ενδεχόμενες ανεπάρκειές μας. Πολλές φορές ενώ όλα δείχνουν ότι η θεραπεία δεν προχωρά και ο ασθενής δεν «αλλάζει», ξαφνικά αρχίζει να εμφανίζεται κάποιο φως στον ορίζοντα, τα πράγματα αρχίζουν να κινούνται, εκεί που πριν υπήρχε λίμναση. Από τη στιγμή που η θεραπευτική σχέση έχει να κάνει με την αλληλεπίδραση δύο ζωντανών υποκειμένων δεν ισχύει πάντα η απόλυτα προβλέψιμη, «μαθηματική» λογική στην ψυχική κίνηση, όπως άλλωστε συμβαίνει σε κάθε εκδήλωση της ζωής.
Ο σύγχρονος ψυχίατρος έχει, λοιπόν, σφαιρική και ολιστική γνώση του οποιουδήποτε προβλήματος και ένα φάσμα θεραπευτικών επιλογών πολύ ευρύτερο από το να συνταγογράψει απλά μια φαρμακευτική αγωγή. Αρκεί φυσικά να είναι εκπαιδευμένος στο να εφαρμόσει μια τέτοια μη φαρμακευτική θεραπεία
Ο ψυχολόγος είναι ο επιστήμονας που ασχολείται με τη μελέτη των ψυχικών φαινομένων γενικά. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν την ψυχολογία ως ειδικότητα της ιατρικής λόγω της κατάληξης της λέξης (κατά το «παθο-λόγος», «καρδιο-λόγος», κτλ) και ότι όταν πάσχουν από κάποια «ελαφρύτερα» ενοχλήματα πρέπει να απευθυνθούν στον ψυχολόγο ενώ για κάτι πολύ «βαρύτερο» όπως είναι η «τρέλα», στον ψυχίατρο. Μόνο οι κλινικοί ψυχολόγοι μπορούν να ασχοληθούν με την αντιμετώπιση ψυχικών ενοχλημάτων και εφ' όσον έχουν εκπαίδευση σε κάποια μορφή ψυχοθεραπείας, ενώ ως μη-ιατροί δεν φέρουν την ευθύνη της διάγνωσης και δεν μπορούν να συνταγογράψουν φαρμακευτική αγωγή.

Ο ψυχοθεραπευτής είναι οποιοσδήποτε είναι εκπαιδευμένος στο να εφαρμόζει μια ψυχοθεραπευτική μέθοδο και ταυτόχρονα κατέχει μια πιστοποιημένη στοιχειώδη γνώση κλινικής ψυχοπαθολογίας. Μπορεί να είναι ή όχι ιατρός.

Ο ψυχαναλυτής είναι εκείνος που εφαρμόζει την ψυχανάλυση ως ψυχοθεραπευτική μέθοδο και πρέπει πέρα από την ψυχαναλυτική του εκπαίδευση να κατέχει επίσης μια πιστοποιημένη στοιχειώδη γνώση κλινικής ψυχοπαθολογίας. Μπορεί να είναι ή όχι ιατρός

Ο νευρολόγος ασχολείται με τις καθαρά οργανικές παθήσεις του νευρικού συστήματος (π.χ. αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, επιληψία, σκλήρυνση κατά πλάκας, μυασθένεια, κτλ) ενώ η Νευρολογία έχει προ πολλού διαχωριστεί από την Ψυχιατρική. Έτσι λοιπόν η πολύ συνηθισμένη άποψη ότι όταν κανείς έχει "πρόβλημα με τα νεύρα του" (δηλ. βιώνει ψυχικά ενοχλήματα όπως άγχος, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, αϋπνία, κ.ά) απευθύνεται στον νευρολόγο δεν ευσταθεί. Ο κατ' εξοχήν ειδικός στις περιπτώσεις αυτές είναι ο ψυχίατρος. Και βεβαίως δεν χρειάζεται να είναι κανείς "τρελός" για να απευθυνθεί στον ψυχίατρο.
Ο παθολόγος /γενικός ιατρός/οικογενειακός ιατρός λόγω της ιατρικής του ιδιότητας μπορεί να συνταγογράψει φαρμακευτική αγωγή για ψυχικού τύπου ενοχλήματα. Ομως από πάμπολλες μελέτες έχει τεκμηριωθεί ότι συνηθισμένα ψυχολογικά προβλήματα όπως η κατάθλιψη και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή διαγιγνώσκονται σε πολύ μικρότερα ποσοστά από τις ως άνω ειδικότητες ή δεν αντιμετωπίζονται με την ειδικότερη αγωγή, π.χ. σε πολλές περιπτώσεις κατάθλιψης χορηγούνται μόνο κάποια αγχολυτικά ή υπνωτικά (που μπορεί να προκαλέσουν καταστολή και εξάρτηση) και όχι τα ειδικά αντικαταθλιπτικά. Έτσι, μπορεί να αργήσει για μεγάλα διαστήματα ή και να απουσιάσει παντελώς η ειδική θεραπεία έως ότου ο ασθενής απευθυνθεί στον ειδικό ψυχίατρο, με χειρότερη τελική έκβαση και πρόγνωση. Βέβαια, τα παραπάνω δεν οφείλονται σε αμελή άσκηση της ιατρικής από τους παραπάνω ειδικούς, αλλά συνολικά στο μοντέλο της ιατρικής εκπαίδευσης που μόλις τώρα αρχίζει να λαμβάνει σοβαρά υπ' όψη την ολιστική βιο-ψυχο-κοινωνική θεώρηση στην εκπαίδευση των ιατρών. Ο ιατρός σωματικής ειδικότητας-με εξαίρεση επείγουσες περιπτώσεις ή απομακρυσμένες γεωγραφικά περιοχές- θα πρέπει να παραπέμπει στον ειδικό ψυχίατρο όταν διαγιγνώσκει ή υποπτεύεται ψυχικά ενοχλήματα.